Focus jij je alleen op het voorkomen van (bijna) incidenten? Dan is jouw risicomanagement niet compleet!

Dinsdag 13 augustus 2019| Leestijd: 4 minuten | Marieke Kessels

In veel sectoren (denk aan de chemie, de industrie, de bouwnijverheid en de farmacie) lijkt ‘voorkomen’ het sleutelwoord als het gaat om de veiligheid en gezondheid van mens en milieu. Met man en macht, én een grote hoeveelheid aan voorzorgsmaatregelen, proberen we gevaarlijke situaties en (bijna) incidenten te voorkomen. Hartstikke logisch, zeker vanuit ethisch perspectief. Maar minstens zo belangrijk is de aandacht voor ‘bestrijding’. Want in een wereld waar menselijk handelen nog steeds een grote rol speelt, is het volledig voorkomen van gevaarlijke situaties een utopie. Maar hoe doen we dit? Ik, Marieke Kessels (expert op het gebied van veiligheidsmanagement) vertel je er graag meer over.

Grip op risicomanagement

Veel bedrijven werken in een complexe omgeving, waarbij ze in de dagelijkse bedrijfsvoering continu een evenwicht zoeken tussen technologie, mens en omgeving. Een op het oog minimale verstoring in het proces, kan in alle bovengenoemde sectoren leiden tot grote risico’s. Vanwege de omvangrijke schade die hierbij kan optreden, implementeren dergelijke bedrijven vaak een veiligheidsmanagement systeem. Risico’s worden daarmee geïnventariseerd en werknemers maken melding van (bijna) incidenten, zodat analyse (en actie) mogelijk is. Maar er is meer!

Risicomanagement ligt niet alleen bij de veiligheidsmanager!

Veiligheidsmanagers hebben een belangrijke rol bij het elimineren van letsel. Ze proberen een zo veilig en gezond mogelijke werkomgeving te creëren. Persoonlijke beschermingsmiddelen, bijvoorbeeld in de vorm van gehoor- en valbescherming, zijn daar goede voorbeelden van. Persoonlijke veiligheid alleen is echter niet genoeg. Zo blijkt ook uit het aantal ongevallen die regelmatig plaatsvinden in bijvoorbeeld de bouwsector.

Ongevallen zoals deze leiden vaak tot extra slachtoffers omdat mensen de ernst van de situatie (het risico) niet inzien en daardoor intuïtief gaan handelen. Leer meer over hoe je veiligheid bij medewerkers wél tussen de oren kunt krijgen.

Het begint bij de bron

Maar laten we eens een aantal stappen terug zetten. Een (bijna) incident ontstaat niet zomaar. En om dit (bijna) incident in de toekomst te kunnen voorkomen, heb je inzichten nodig. Kanse ontwikkelde een model waarmee je inzage krijgt in de manier waarop ‘fouten’ worden hersteld. Dankzij het inzicht dat je hiermee creëert, kun je in de toekomst bij eventuele vergelijkbare  incidenten, adequater reageren en schade beperken. Volgens Kanse start het zogenaamde herstelproces, of beter gezegd ‘error handling process’, met een afwijking die wordt opgemerkt (detectie), gevolgd door fasen die gericht zijn op (oorzakelijke) analyses en maatregelen (zie figuur 1).

Figuur 1. Error handling process model (Kanse, 2004; Kes­sels, 2009). De donkerblauw gekleurde vlakken vertegenwoordigen het herstelproces.

Neem het voorbeeld waarbij een onderhoudsmonteur opmerkt (detectie) dat zijn collega een bepaalde afsluiting niet goed vastzet (afwijking), waardoor schadelijke gassen ontsnappen (gevolgen). De monteur onderneemt direct actie door de ontstane opening te dichten en de afsluiting correct te bevestigen (maatregelen). Daarnaast verricht hij enkele metingen om na te gaan of de luchtkwaliteit is aangetast (analyse), waarna hij besluit over te gaan tot tijdelijke ontruiming van het pand (maatregelen). Omdat de medewerkers slechts zeer tijdelijk zijn blootgesteld aan de schadelijke stoffen, zijn de gevolgen voor mens en omgeving gelukkig te verwaarlozen (gevolgen).

Van voorkomen naar bestrijden

Als het gaat om risicomanagement, dan is een gecombineerde aanpak van een retrospectieve analyse achteraf en een prospectieve analyse vooraf essentieel. In de eerste plaats dien je risico’s prospectief in kaart te brengen, scenario’s te beschrijven en maatregelen te nemen. Als zich onverhoopt toch (bijna) incidenten voordoen, dan vragen deze om een oorzakelijke analyse met als doel om soortgelijke voorvallen in de toekomst te voorkomen. In beide gevallen moeten we, voor wat betreft de maatregelen, oog hebben voor twee mogelijke strategieën: preventieve maatregelen en schadebeperkende maatregelen. Oftewel: maatregelen die de kans op het (bijna) incident reduceren en maatregelen die de ernst van de gevolgen beperken. Uiteindelijk vermindert het totale pakket aan deze maatregelen, de omvang van het totale risico.

Absolute veiligheid of aanvaardbaar risico?

Binnen de thema’s veiligheid, gezondheid en milieu gaat het om het optimaliseren van preventie. Hier schuilt echter een gevaar. Enerzijds omdat fouten, en daarmee (bijna) ongevallen, niet altijd volledig te voorkomen zijn. Anderzijds omdat een eenzijdige preventiestrategie niet per definitie wenselijk is. Het streven naar volledige veiligheid kan namelijk ook nadelige gevolgen met zich meebrengen. Het spreekt voor zich dat een veelheid aan maatregelen voor kosten zorgt en soms juist tot meer onzekerheid en angst kan leiden. Bovendien kan het innovatie in de weg staan. Bedrijven en individuele werknemers laten kansen om te vernieuwen liggen door een te eenzijdige focus op wat er allemaal mis kan gaan. En dat terwijl innovatiekracht (in de eerder genoemde sectoren) juist zo waardevol is. We staan dus continu voor de uitdaging om een optimale balans te vinden tussen absolute veiligheid en aanvaardbare risico’s. Waarbij in het laatste geval het herstellend vermogen van individuen en organisaties essentieel is om schade te minimaliseren.